انواع روش ها و تکنیک های حفاری

تکنیک های حفاری

بشر به علت احتیاج به آب که یک مایع حیاتی پرارزش است، در هر شرایطی به جستجوی آن اقدام حفر چاه عمیق نموده و با استفاده از تکنیک های حفاری مختلف به آن دسترسی پیدا کرده است. بدون شک ایرانیان باستان اولین کسانی بوده‌اند که در حفر چاه و قنات پیشقدم بوده‌اند. علاوه بر حفر چاه به روش دستی که هم اکنون نیز در بسیاری از جاها رایج است، فنون حفر چاههای مکانیکی نیز به وفور استفاده می‌شود.

حفر چاه عمیق حفاریهای مکانیکی که معمولا به دو صورت انجام می‌گیرد، حفر چاه آب شامل حفاری ضربه‌ای و دورانی می‌باشد. مته‌های ضربه‌ای که تا اواسط قرن نوزدهم برای حفر چاه‌های نفت مورد استفاده قرار می‌گرفت و به متد کانادایی معروف بود، به دیلم بلند و قطوری شباهت داشت که قادر بود تا چندین صد متر به درون زمین رخنه نماید .

گرچه اکنون اکثر چاه‌های نفت با روش دورانی حفر می‌گردد، لکن هنوز حفاری چاه آب در برخی کشورهای نفت خیز مخصوصا ایالات متحده آمریکا هنوز از روش ضربه‌ای استفاده می‌شود و حدس می‌زنند نزدیک به 25 تا 30 درصد چاه‌های نفت آمریکا با روش ضربه‌ای حفر می‌گردد. حفاری دورانی اولین بار در سال 1901 در میدان نفتی Spindletop ، نزدیک حفاری تگزاس مورد استفاده قرار گرفت چاه آب و به سبب مزایایی که نسبت به ضربه‌ای داشت، دامنه کاربرد آن به زودی گسترش یافت. بطوری که در دهه 1920 اکثر حفاریهایی که برای استخراج نفت در حفاری چاه آب سراسر جهان صورت می‌گرفت با این حفر چاه عمیق روش بود.

بررسی‌های زمین شناسی با حفر چاه آب وجود تمام دقتی که می‌شود، تنها امکان وجود مخازن را پیش بینی می‌کند. برای اطمینان از وجود نفت تنها وسیله حفر چاه است. حفر چاه همچنین برای استخراج آبهای زیزمینی نیز استفاده می‌شود.

انواع روش های حفاری که در ادامه مطلب به تفضیل بیان می کنم :

1) حفاری شوئیدنی (Wash boring) 2) مته دورانی (Ratary drill) 3) اوگر مارپیچی ممتد 4) اوگر میان تهی 5) اوگرهای با قطر زیاد 6) حفاری ضربه‌ای 7) مته چکشی 8) مته ضربه‌ای بادی 9) روش توربینی 10) ماشین های حفر تونل ( نحوه تخلیه ، قیمت آنها ، اجزاء این ماشین ها

1) حفاری شوئیدنی (Wash boring)

این حفاری برای بدست آوردن نمونه‌های خاک ، حفاری اکتشافی برای بررسیهای اولیه ، حفر گمانه برای برخی آزمونهای برجا از جمله آزمایش SPT بکار می‌رود.

روش حفاری :بالا و پایین رفتن حفر چاه عمیق سر مته باعث سست شدن مواد زیر لوله تزریق آب می‌شود. آب با فشار زیاد از سوراخ چاه آب سر مته خارج و خرده‌ها را به خارج هدایت می‌کند. مزایا : نیاز به کارگری با مهارت کم دارد. در همه نقاطی که برای وسایل سبک قابل دسترس باشند، قابل اجرا است.

محدودیت‌ها : اجرای عملیات ، مخصوصا چاه آب در عمق بیش از 10 متر کند است. نفوذ در خاک مقاوم مشکل و درسنگ غیر ممکن است. خارج کردن گراول از لوله جدار مشکل است و منجر به کاهش کیفیت نمونه‌ها می‌شود. گرفتن نمونه دست نخورده مشکل است.

2) مته دورانی (Ratary drill)

این روش از تکنیک های حفاری، هم نمونه‌های خاک و سنگ را بدست می‌دهد و هم نمونه‌هایی برای انواع آزمایشهای برجا ایجاد می‌کند. این روش در حفر گمانه‌های غیر قائم برای زهکشی افقی یا ایجاد حفر چاه آب مهار کاربرد دارد. امروزه کاربرد دستگاههای حفاری چرخشی بسیار متداول شده است. این چاه آب دستگاه‌ها را می‌توان حفاری چاه آب در هر نوع زمین بکار برد. ولی برتری کاربرد آنها در زمینهای نرم بیشتر است. پیشروی این دستگاهها در داخل سنگهای سخت به کندی صورت می‌گیرد. در این روش سر مته فولادی که متصل به انتهای لوله فولادی است، از سر چاه به کمک موتور ، حرکت دورانی می‌نماید. گل حفاری از داخل لوله به درون چاه تزریق شده و از اطراف لوله به سر چاه بر می‌گردد.

گل حفاری ضمن خنک کردن سر مته حفاری اعمال حمل خرده سنگ‌هایی که بوسیله سر مته از ته چاه تراشیده شده است، به سر چاه و جلوگیری از فشار طبقات سست و ریزش آنها به داخل چاه را نیز انجام می‌دهد. با روش حفاری دورانی چاههای بسیار عمیق حفر می‌گردد. عمیق ترین چاه جهان حفر چاه عمیق که با این روش حفرگردیده در سال 1956 در لوئیزیانا (آمریکا) به عمق 21535 فوت چاه آب بود که به نفت نرسید.

روش حفاری : پیشروی توسط سر مته برنده که در انتهای لوله حفاری قرار دارد و تحت فشار هیدرولیکیاست، انجام می‌شود. دیواره چاه را معمولا گل نگاه می‌دارد. مزایا : روشی نسبتا سریع است و می‌تواند در همه نوع مواد نفوذ کند. برای همه نوع نمونه گیری مناسب است.

محدودیت‌ها : جابجا کردن وسایل در زمینهای ناهموار و باتلاقی مشکل است و محتاج راه مناسب است. همچنین محتاج سکوی تسطیح شده است. کارآیی حفاری با توجه به اندازه دستگاه متغیر است.

3) اوگر مارپیچی ممتد

این دستگاه سوراخ‌هایی به قطر کوچک حفاری تا متوسط حفر می‌کند و بطور پیوسته نمونه‌های دست خورده می‌گیرد. معمولا در خاکهای دارای چسبندگی، که چاه بدون لوله جدار ریزش نمی کند، انجام می‌شود.

روش حفاری: حفاری با حفر چاه آب چرخاندن رشته ممتد اوگرمارپیچی حفاری چاه آب صورت می‌گیرد.

مزایا : روش سریع در خاکهای مقاوم و سنگ حفر چاه عمیق نرم است. پس از خروج اوگر ، اگر چاه باز باقی بماند، امکان نمونه گیری SPT وجود دارد .

محدودیت‌ها : پس از خروج اوگر در مواد چاه آب با چسبندگی کم یا دانه‌ای و یا بدون چسبندگی ، چاه ریزش می‌کند و لذا عمق حفاری تا نزدیکی سیستم ایستابی محدود می‌شود. روشهای نمونه گیری محدود و نمونه‌های بدست آمده دست خورده‌اند .

4) اوگر میان تهی

این دستگاه سوراخهایی با قطر کم تا متوسط برای نمونه گیری از خاک حفر می‌کند.

روش حفاری: روش حفاری مشابه حالت قبل است با این تفاوت که ساقه مجوف به داخل زمین پیچانده می‌شود تا نقش یک لوله جدا را بازی کند .

مزایا : روش سریع خاکهای ضعیف تا نسبتا مقاوم است. گرفتن نمونه‌های SPT و UD امکانپذیر است. در خاکهای مقاوم حاوی لایه‌های شنی ، نفوذ به اعماق چاه آب زیاد مشکل و به داخل قطعات سنگ غیر ممکن است. دست خوردگی قابل ملاحظه‌ای ممکن است بر اثر مته اوگر در خاک بوجود آید .

5) اوگرهای با قطر زیاد

این روش برای حفر سوراخهای با قطر زیاد (تا 10 سانتیمتر) برای کسب نمونه‌های دست خورده و بررسی لایه‌ها در حفاری خاکهای دارای چسبندگی که گمانه نیاز به حایل ندارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روش حفاری : با چرخاندن حفاری چاه آب اوگر دارای قطر زیاد خاک بریده شده و گمانه حفر می‌شود.

مزایا : روشی سریع بوده و بررسی شرایط حفر چاه عمیق خاک در زیر زمین از نزدیک را امکانپذیر می‌سازد.

محدودیت‌ها : عمق حفاری توسط سطح ایستابی و شرایط سنگ محدود می‌شود. ماشین‌های بزرگتر حفر چاه آب محتاج راه دسترسی مناسب هستند. برای خاکهای بدون چسبندگی، رسهای نرم و خاکهای آلی مناسب نیست. نمونه‌ها دست خورده است. چاه آب-حفر چاه آب-حفر چاه عمیق-حفاری چاه آب.

6) حفاری ضربه‌ای

از تکنیک های حفاری می‌توان به حفاری ضربه ای اشاره نمود. تنها در حفاری چاه‌های آب بکار می‌رود. نمونه‌های شسته شده توسط گل‌کش ‌خارج می‌شود. عمق تا سنگ بستر را مشخص می‌کند. دستگاههای حفاری ضربه‌ای و یا سوندوزهای ضربه‌ای ، دستگاههای حفاری ساده‌ای هستند که برای پژوهشهای آب یابی بسیار مناسب هستند. از این دستگاهها بیشتر برای چاههایی که در داخل سنگهای مقاوم حفر می‌شود، حفاری چاه آب استفاده می‌کنند. اصول کار سوندوزهای ضربه‌ای خردکردن سنگ‌هاست که این عمل بوسیله حفاری مته‌ای به نام مته حفاری یا ترپان انجام می‌گیرد. مته‌ها بطور منظم از ارتفاع حفر چاه عمیق ثابتی روی سنگ فرود می‌آیند. دستگاه مجهز به یک خرک چهار قطبی و یا یک چاه آب دکل است که مته‌های حفاری بوسیله یک قرقره برگشت روی آن آویزان می‌گردند.

این مته‌ها دارای حرکت رفت و آمدی می‌باشند و به منظور اجرای مانورهای پائین و بالا رفتن ، از دستگاه رفت و برگشت جدا گردیده و به یک وسیله‌ای به نام چرخ قرقره که برای جاگذاری لوله‌ها نیز بکار می‌رود، مربوط می‌باشند. خرکهای جدا شونده ، چوبی و یا فلزی هستند. پایه‌ها روی دالهای سیمانی که قبل از مونتاژ دستگاه تهیه می‌شوند، قرار می‌گیرند. حفر چاه آب دکل‌های خم شونده یا تلسکوپی، سوندوزهای دستگاههای حفاری خود کار قابل حمل را مجهز می‌نمایند. ممکن است که این دکلها به صورت دائمی در پشت یک کامیون ثابت شده باشند. دکلها باید بوسیله کابلهای

محکم روی بلوکهای سیمانی ثابت گردند . چاه آب-حفر چاه آب-حفر چاه عمیق-حفاری چاه آب.

عمیق ترین چاه با روش ضربه ای : عمیق ترین چاه با این روش در ایالت نیویورک توسط شرکت گاز طبیعی ایالت نیویورک در سال 1948 تا 1953 تا عمق 11145 فوت حفر گردید که به نفت نرسید.

روش حفاری : سر مته سنگین بالا آورده شده و رها می‌شود تا مواد شکسته شده و یک مخلوطی از خرده‌ها و آب ایجاد شود که توسط گل‌کش با پمپهای ماسه کش خارج می‌شود. دیواره چاه توسط لوله جدار ، پابرجا نگاه داشته می‌شود. چاه آب-حفر چاه آب-حفر چاه عمیق-حفاری چاه آب.

مزایا : روشی نسبتا اقتصادی جهت حفاری تعبیه گمانه‌های با قطر زیاد (تا 60 سانتیمتر) در انواع مواد است.

محدودیت‌ها : ابزارها بزرگ و پر زحمت است. حفر چاه آب در خاکهای قوی و سنگ به کندی انجام می‌شود. اغتشاشات اطراف سر مته که ناشی از ضربات پر انرژی سر مته است، به شدت بر مقادیر SPT تاثیر می‌گذارد. مغزه گیری و نمونه UD سنگ امکانپذیر نیست. چاه آب-حفر چاه آب-حفر چاه عمیق-حفاری چاه آب.

7) مته چکشی

برای حفر چاه آب و چاه‌های اکتشافی حفاری چاه آب در داخل قطعه سنگ ها مناسب است.

روش حفاری : مشابه حفاری ضربه‌ای است. شمعی که توسط نیروی دیزل رانده می‌شود برای راندن لوله جدار مضاعف استفاده می‌شود. در حالی که جریان هوا تراشه‌ها را از لوله داخلی خارج می‌کند.

مزایا : نفوذ نسبتا سریع در قطع سنگها و قلوه سنگها است.

محدودیت‌ها : مشابه حفاری ضربه‌ای حفر چاه آب است، با این تفاوت که پیشروی به مراتب سریعتر است.

8) مته ضربه‌ای بادی

این روش برای حفر گمانه برای آتشباری حفاری، دوغاب زنی و مهار سنگ است. روش سریع برای حفر چال های با قطر کم در سنگ سخت است. بهترین کاربرد را در سنگ‌های سخت توده‌ای دارد.

نمونه‌ها منحصرا حفاری چاه آب به ذرات و تراشه‌های کوچک است. برای نمونه گیری بکار نمی‌رود. در سنگهای سست دارای شکستگی با لایه‌های رس یا شیل مرطوب چاه آب ممکن است حفر چاه عمیق تمام لوله حفاری در سوراخ باقی بماند.

روش حفاری : ضربات و چرخیدن سر مته ، سنگ را خرد می‌کند و تراشه‌ها توسط فشار هوا خارج می‌شود.

9) روش توربینی

یکی دیگر از تکنیک های حفاری روش توربین است. بر حسب گزارشی که به چهارمین کنگره حفر چاه آب جهانی نفت در سال 1955 در رم داده شد، شوروی سابق نوعی حفاری دورانی ابداع کرده بود که در آن سر مته به جای آنکه به کمک لوله فولادی دوران نماید، بوسیله توربینی که به عنوان نیروی محرکه از گل حفاری و یا الکتریسیته استفاده می‌نماید، حرکت می‌کند. در این روش قسمت متحرک تنها سر مته در عمق چاه خواهد بود. بنابراین می‌تواند سرعت دورانی به مراتب بیشتری داشته باشد. حفر چاه آب از نظر سرعت عملی حفاری چاه آب که این روش دارد، دارای برتری اقتصادی زیادی است. بر حسب گزارش فوق 65 درصد کل حفاریهای نفتی شوروی سابق با این روش بوده است. حفر چاه عمیق این روش اکنون دراروپا و آمریکا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

10) ماشین های حفر تونل

در این قسمت به معرفی یکی از ماشین های حفر تونل که تونل را به صورت تمام مقطع حفر می‌کند می‌پردازم. این ماشین ها تمام مقطعهای دایره ای را یک جا حفر می کنند و معمولا آنها را به نام ماشینهای تونل حفر کن می نامند و با علامت اختصاری t.b.m که حروف اول نام انگلیسی دستگاه است از آنها نام می برند .کامل و گسترش این دستگاه ها سبب شده است که آهنگ پیشروی تونل ها در حد قابل توجهی افزایش یابد.

امروزه در سنگ های نسبتا سخت نیز برای حفر تونل از این ماشین ها استفاده می کنند.بعد از سال ها تلا ش و ساخت انواعی از این نوع ماشین ها کوشش های بعدی به منظور ساخت ماشین های تمام مقطعی بود که شرایط سخت زمبن شناختی قادر به حفر تونل باشد که آهنگ حفاری پیشرفت و تکامل در این زمینه در مقایسه با پیشرفت های اولیه چاه آب این ماشین ها محدود تر است.در واقع شروع این تحقیقات کوشش های رابینز در سال 1957 میلادی حفر چاه عمیق برای ساخت ماشین هایی بود که بتواند در سنگ های خیلی سخت نیز با راندمان معقول تونل حفر کند.

در آن زمان به تدریج این دستگاه ها سنگینتر و محکم تر شد ند و توان آنها نیز افزایش یافت اما پیشرفت آنها در زمینه حفر سنگ حفر چاه آب های محکم کند است. به عنوان مثال عملکرد نوعی از این دستگاه ها که مجهز به هر دو حفاری چاه آب سیستم برش ناخنی و دسکی بود برای حفر در سنگ‌های آهکی سیلتی که در بین آنها لایه هایی با مقاومت 140mpa وجود داشت راضی کننده نبود. سر انجام ناخن ها به طور کلی حذف شد و حفر تونل تنها با استفاده از دیسک های حفار ادامه یافت.

تقسیم بندی ماشین های( t.b.m) tunnel boring machine به صورت زیر است :

1) open t.b.m (2 single t.b.m 3) d.s t.b.m

قسمت های اصلی این نوع ماشین ها به شرح زیر است:

1.بدنه 2.صفحه حفار 3.ابزار برش 4.چنگ زنها 5.جک های رانش صفحه حفار

نحوه تخلیه مواد حفر شده توسط ماشین: مواد حفر شده به وسیله سیستم ویزه ای که معمولا مرکب از سطل های تعبیه شده پیرامون صفحه حفار است از جلوی جبحه کار جمع آوری شده و به داخل نوار نقاله ای که از داخل دستگاه می گذرد به پشت ماشین هدایت می شود گرچه معمولا محدودیتی برای ابعاد مواد حفر شده و انتقال آنها وجود ندارد اما اگر ابعاد حفر شده خیلی زیاد باشد ممکن است گیر کنند وعمل اتقال را متوقف سازند. از طرفی مواد خیلی نرم نیز علاوه بر مشکل تهویه ممکن است مخلوتی را تولید کنند حفر چاه آب که به شدت ساینده باشند. حفر چاه عمیق در بعضی از این نوع ماشین ها در مجاورت صفحه حفار پرده هائی حفاری چاه آب تعبیه می شود که گرد و غبار را می گیرند این ذرات در اثر اسپری حفاری آب جدا می‌شوند. چاه آب-حفر چاه آب-حفر چاه عمیق-حفاری چاه آب. قیمت این ماشین ها : قیمت tbm گران است و بیشتر به نوع سفارش داده شده به کارخانه سازنده و نوع سنگ های حفر شونده بستگی دارد. ولی در کل قیمت آن‌ها را می‌توان در حدود 7 یا 8 میلیارد تومان در نظر گرفت باید دوباره بگویم که حدود قیمت این است و بسته به شرایط قیمت آن‌ها ممکن است کمتر یا بیشتر باشد. از مهم ترین سازند گان این نوع ماشین ها می‌توان از شرکت ویرث نام برد.

شرکت ارزش آفرینان کانسار با افتخار اعلام می‌دارد که توانایی اسکن آب های زیر زمینی با قابلیت تفکیک آب شور و یا  شیرین را با استفاده از دستگاه اسکنر انحصاری خود (KR-927) دارد و برای حفر چاه آب، به تمام نقاط کشور ماشین آلات حفاری را ارسال می‌کند.

دستگاه اسکنر KR-927 محصول تولید داخل است که به دست مخترع ایرانی آقای احمدعلی حاجی عابدی طراحی و ساخته شده است. این محصول تنها دستگاه اسکنر موجود در دنیا با قابلیت اکتشاف در زیر آب و در دریاست.